Περί φόβου λοιπόν το παρακάτω άρθρο απόσπασμα από το βιβλίο, Μελετώντας την τετραλογία του Φόβου του F. Riemann, σε μετάφραση του Παντελή Παπαδόπουλου.
Εσύ σε ποιο τύπο ανήκεις;
Οι βασικές μορφές του φόβου σχετίζονται με την παρουσία και τη διαβίωση μας σε έναν κόσμο, όπου επικρατούν δύο μεγάλες αντινομίες. Είμαστε υποχρεωμένοι να ζούμε κάτω από την επίδραση των «άλυτων» αντιθέσεων και αντιφάσεων αυτών των δύο αντινομιών.
Γεννιόμαστε λοιπόν σε έναν κόσμο, που υπακούει σε τέσσερις μεγάλες ωθήσεις. Η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο με συγκεκριμένο ρυθμό. Ταυτόχρονα περιστρέφεται γύρω από τον άξονα της, κάνοντας έτσι μια «περιστροφή γύρω από τον εαυτό» της (πρώτη αντινομία).
Καθώς κινείται κατ’ αυτόν τον τρόπο, προστίθενται άλλες δύο αντιφατικές αλλά και αλληλοσυμπληρούμενες δυνάμεις, οι οποίες αφενός διατηρούν το κοσμικό μας σύστημα σε κίνηση και αφετέρου το αναγκάζουν σε συγκεκριμένη πορεία: η κεντρομόλος και η φυγόκεντρη δύναμη (δεύτερη αντινομία). Η κεντρομόλος δύναμη είναι εκείνη που κρατά τον κόσμο μας προς τα μέσα, προς το κέντρο, σαν να επιθυμεί να τον συγκρατήσει, να τον έλξει. Η φυγόκεντρος δύναμη κατευθύνεται από το κέντρο προς τα έξω και έχει την τάση να απομακρυνθεί, να αποδεσμευτεί. Μόνο η ισορροπία και των τεσσάρων αυτών ωθήσεων εξασφαλίζει τη φυσική τάξη του Κόσμου, του Σύμπαντος. Σε περίπτωση που μια από αυτές τις ωθήσεις θα υπερτερούσε ή θα χανόταν, η Μεγάλη αυτή Τάξη θα καταστρεφόταν και θα κατέληγε στο χάος.
Ας έρθουμε τώρα στο συσχετισμό μας: Ας υποθέσουμε ότι ο άνθρωπος, ως κάτοικος της γης και ένα πολύ μικρό κομμάτι του ηλιακού μας συστήματος, υποτάσσεται στους νόμους του και ότι φέρει μέσα του τις δυνάμεις που περιγράφηκαν, ως ασυνείδητες κινητήριες ενορμήσεις και παράλληλα ως λανθάνουσες απαιτήσεις. Αυτό μας οδηγεί σε πολύ ενδιαφέρουσες συσχετίσεις αν μεταφέρουμε τις δυνάμεις αυτές στην ανθρώπινη ψυχολογία,
Στην «περιστροφή γύρω από τον εαυτό» αντιστοιχεί ψυχολογικά η απαίτηση για αυτονομία, να γίνουμε δηλαδή ένα άτομο μοναδικό. Η στροφή γύρω από τον ήλιο αντιστοιχεί στην απαίτηση υποταγής σε ένα σύνολο, στον περιορισμό των δικών μας επιθυμιών.
Η κεντρομόλος δύναμη εκφράζει την τάση για διάρκεια και σταθερότητα. Ενώ η φυγόκεντρη δύναμη αντιπροσωπεύεται από την τάση για αλλαγή και μεταβολή.
Η πρώτη «απαίτηση» ( περιστροφή γύρω από τον εαυτό) είναι η ανάγκη να γίνουμε ένα μοναδικό άτομο, που θα δέχεται τη ιδιαιτερότητά του, θα θέτει όρια στους άλλους.
Η ύπαρξή μας μοιάζει με μια πυραμίδα, που ενώ η βάση της αποτελείται από τυπικά και κοινά στοιχεία, βαθμιαία διαφοροποιείται όλο και πιο πολύ, για να καταλήξει στη μοναδικότητα της στο σημείο κορυφής.
Η δεύτερη «απαίτηση» ( περιστροφή γύρω από τον ήλιο) ζητά εμπιστοσύνη στο συνάνθρωπο, στον κόσμο, στη συναλλαγή με το «μη-εγώ», με το «έξω από μένα».
Με την πρώτη αντινομία ερχόμαστε αντιμέτωποι με την παράδοξη απαίτηση της ζωής. Να βιώνουμε αφενός την αυτοπροστασία και την αυτοπραγμάτωση και αφετέρου την αφοσίωση και τον αλτρουισμό, να ξεπερνάμε ταυτόχρονα το φόβο της αυταπάρνησης αλλά και το φόβο της αυτονομίας.
Η τρίτη απαίτηση ( κεντρομόλος δύναμη) αναφέρεται στην επιδίωξη σταθερότητας και διάρκειας. Με την ανάγκη αυτή να διαρκούμε, να μπαίνουμε στο αβέβαιο μέλλον σα να έχουμε κάτι σταθερό, εμφανίζονται οι φόβοι που έχουν σχέση με την επίγνωση της παροδικότητας. Φοβόμαστε να αφεθούμε στην αιώνια ροή της ζωής. Η γνωστή ρήση ότι «κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δυο φορές», το ποτάμι, όπως και ο εαυτός μας, συνεχώς μεταβάλλονται. Έτσι, ζούμε πάντα, σαν να πιστεύουμε ότι έχουμε απεριόριστο χρόνο και αυτή η εικόνα της σταθερότητας και της διάρκειας είναι μια σημαντική ώθηση που μας οδηγεί στη δράση.
Τέλος, η τέταρτη «απαίτηση» (φυγόκεντρος δύναμη) ζητά από μας να είμαστε πάντα έτοιμοι για αλλαγές, να εγκαταλείπουμε το οικείο και να ζούμε τα πάντα σαν να ήταν παροδικά. Με την απαίτηση αυτή να εξελισσόμαστε συνέχεια είναι συνυφασμένος ο φόβος της στέρησης της ελευθερίας μας, μέσα από νόμους και κανόνες. Ο θάνατος εδώ απειλεί σαν κάτι το οριστικό και αμετάκλητο.
Η αντινομία αυτή απαιτεί από μας να επιδιώκουμε ταυτόχρονα και τη διάρκεια και την αλλαγή, ξεπερνώντας τόσο το φόβο της αναπόφευκτης παροδικότητας όσο και τον φόβο της αναπόφευκτης αναγκαιότητας.
Έχουμε συνεπώς τέσσερις βασικές μορφές φόβου.
1. Το φόβο της αφοσίωσης, που βιώνεται ως απώλεια του Εγώ και ως εξάρτηση
2. Το φόβο της αυτονομίας, που βιώνεται ως απομόνωση και έλλειψη προστασίας
3. Το φόβο της αλλαγής, που βιώνεται ως παροδικότητα και ανασφάλεια
4. Το φόβο της αναγκαιότητας, που βιώνεται ως οριστικότητα και ως απώλεια της ελευθερίας
[…από το project ΦΟΒΟΣ -Στοιχεία επιβατών ανάλογα με τους φόβους]
Επιβάτης της πύλης Α…. σαν παιδί αντιμετωπίστηκε περισσότερο σαν ζωηρό και ενοχλητικό σε σύγκριση με τα άλλα παιδιά. Αναγκάστηκε να αποφύγει κάθε ανεπιθύμητη συμπεριφορά και οδηγήθηκε στην τελειομανία. Αντιμετωπίζει με δυσκολία την επιθετικότητα και τις παρορμήσεις του. Ελέγχει και συγκρατεί τον εαυτό του. Η αγάπη, του προκαλεί βαθιά ανησυχία και δεν του είναι εύκολο να δεχτεί ένα ισότιμο σύντροφο. Αναζητά το γνώριμο και το οικείο, οι αλλαγές τον ενοχλούν και τον κάνουν ανήσυχο. Τον χαρακτηρίζει η υπομονή , η υψηλή αίσθηση ευθύνης, η αξιοπιστία και η σταθερότητα.
Επιβάτης της πύλης Β….Σαν παιδί προκαλούσε συμπάθια, του άρεσε να είναι το επίκεντρο και να εντυπωσιάζει.. Μεγάλωσε σ ένα περιβάλλον ασταθές, με κανόνες που δεν ήταν δικαιολογημένοι και κυρίως χωρίς ισχυρά πρότυπα. Είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικός και χρειάζεται τη διαρκή επιβεβαίωση της αξίας του. Απαιτεί να του φέρονται προνομιακά δίχως να διερωτάται για την δική του συμπεριφορά. Έχει πνεύμα δημιουργικό, του αρέσει να ρισκάρει και είναι πάντα έτοιμος να στραφεί σε κάτι καινούργιο . Είναι ευέλικτος, αυθόρμητος, κινητικός και πολύ κοινωνικός.
Επιβάτης της πύλης Γ…. Σαν παιδί η μητέρα του ήταν υπερπροστατευτική και είχε πλήρη εξάρτηση από αυτήν, η αυτονομία του αντί να βιώνεται με χαρά, βιώνεται με φόβο και ενοχές. Φοβάται την απώλεια και εξαρτάται τόσο από την αγάπη που του είναι δύσκολο να εκφράσει τα επιθετικά και διεκδικητικά του συναισθήματα. Στις συναισθηματικές του σχέσεις είναι πιστός, έχει λίγες απαιτήσεις και δεν του είναι δύσκολο να υποχωρεί. Τη ζωή την αισθάνεται συνήθως δύσκολη. Τον χαρακτηρίζει η ικανότητα και η ετοιμότητα να στρέφεται στον συνάνθρωπο και να τον αποδέχεται. Του αρέσει να φροντίζει , να βοηθά και να κατανοεί.
Επιβάτης της πύλης Δ…..Σαν παιδί γινόταν αισθητό από την ενοχλητική συμπεριφορά του γι’ αυτό και συνέχεια το μάλωναν και το απέρριπταν, στην εξέλιξη του έγινε κλειστός και καχύποπτος. Έχει την τάση για αυτοπροστασία και το φόβο της αφοσίωσης. Η επιθετικότητα χρησιμεύει για αυτόν μόνο στην ανακούφιση των εντάσεων, είναι απαλλαγμένος από ενοχές και εκφράζεται ανεξέλεγκτα. Του αρέσει να είναι ανεξάρτητος, παρατηρητικός, έχει το θάρρος να βλέπει τα πράγματα όπως είναι και δεν δείχνει ανοχή στο ψέμα.
